REZULTATI ISTRAŽIVANJA KOMISIJE I ISTOIMENE RADNE GRUPE (VLADE REPUBLIKE SRPSKE) ZA ISTRAŽIVANJE DOGAĐAJA U I OKO SREBRENICE OD 10. DO 19. JULA 1995.
Vlada Republike Srpske je u više navrata, sukcesivno, istraživala događaje u i oko sigurne zone UN-a Srebrenice, jula 1995. Istoimena vlada je naročito 2004. i 2005. istraživala navedeni imenovani problem. Za realizaciju tog istraživanja Vlada Republike Srpske je formirala Komisiju za istraživanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995. i Radnu grupu za sprovođenje zaključaka iz konačnog Izvještaja Komisije za Srebrenicu.
U planiranju, pripremi i realizaciji navedenih istraživanja imao sam, u svojstvu naučnika – istraživača, status člana i jednog od potpredsjednika Komisije i člana Radne grupe.
Komisija za istraživanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995. formirana je 15. decembra 2003, Odlukom Vlade Republike Srpske. Komisija se sastojala od 7 članova, od čega je Vlada Republike Srpske imenovala 5 članova – Srba, a dva člana je nominovao Visoki predstavnik za Bosnu i Hercegovinu (OHR) Paddy Ashdown: Gordona Bacona, u svojstvu predstavnika Međunarodne zajednice, a prof. dr. Smaila Čekića u svojstvu predstavnika zajednice preživjelih žrtava genocida.[1]
Formiranje Komisije “motivisano je obavezom Republike Srpske da odgovori na Odluku Doma za ljudska prava pri Ustavnom sudu Bosne i Hercegovine od 3. marta 2003”, a koja se odnosila na 49 prijava “koje su podnijeli najbliži rođaci nestalih u događajima u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995. i o čijoj sudbini do danas nemaju pouzdanih saznanja”. Naime, Dom je Republici Srpskoj naredio da “po hitnom postupku” objavi sve informacije koje posjeduje, “a koje se odnose na sudbinu i mjesto gdje se nalaze nestali”, otkrije “sve informacije koje se odnose na lokacije pojedinačnih, masovnih, primarnih i sekundarnih grobnica žrtava događaja u Srebrenici koje nisu ranije objelodanjene” i, pored ostalog “sprovede potpunu, svrsishodnu, temeljnu i detaljnu istragu, kako bi … članovi porodica i javnost saznali za ulogu Republike Srpske u masakru u Srebrenici jula 1995, za njene kasnije pokušaje da prikrije ove činjenice, te za sudbinu i mjesto gdje se nalaze lica nestala u Srebrenici u julu 1995.” Dom za ljudska prava i OHR ocijenili su nezadovoljavajućim ranije izvještaje Vlade Republike Srpske u odnosu na Odluku Doma od 3. marta 2003, a posebno Izvještaj od septembra 2003. godine,[2] u kome je, pored ostalog, naveden broj od oko 2.000 žrtava, od čega 200 civila i 1.800 boraca.
Definisana nadležnost Komisije je bila da, “djelujući na način transparentan za širu javnost, sa punim ovlaštenjima preduzima sve istražne i druge radnje u cilju utvrđivanja pune istine o događajima u i oko Srebrenice u vremenu od 10. do 19. jula 1995, a radi ostvarivanja trajnog mira i izgradnje povjerenja u Bosni i Hercegovini.”[3]
“Najvažnija pitanja o kojima je Komisija trebala da prikupi odgovarajuću činjeničnu građu jesu: ispitati navedene zločine, kolikog su obima, ko ih je naredio i izvršio. Između ostalog, potrebne informacije trebalo je prikupiti o raznim pitanjima vezanim za navedene događaje: zauzimanje Srebrenice, pokušaj evakuacije stanovništva, humanitarna kriza, stanje u Potočarima, situacija u mješovitoj koloni, otkrivanje sudbine i mjesta nestalih lica, otkrivanje informacija o novim lokacijama pojedinačnih i masovnih grobnica, identifikacija žrtava, kao i drugi događaji od značaja za rad Komisije.”[4]
“Jedan od prioriteta rada Komisije je izrada spiska lica nestalih tokom događaja u Srebrenici od 10. do 19. jula 1995, sa akcentom na utvrđivanje sudbine lica navedenih u Odluci Doma za ljudska prava od 3. marta 2003.”[5]
Rad Komisije su, od njenog formiranja, pratili brojni problemi, opstrukcije i poteškoće.[6]
Rezultati istraživanja Komisije su od historijskog značaja sa stanovišta utvrđivanja istine, kao bitne vrijednosne kategorije i principa u istraživanju zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava:
– prvo, Komisija je pribavila relevantnu dokumentaciju različite provenijencije, bez koje nije moguće izvršiti validnu i potpunu rekonstrukciju izvršenog genocida. U sklopu te dokumentacije posebno mjesto zauzimaju originalni Redovni borbeni izvještaji Glavnog štaba Vojske Republike Srpske od 1. jula do 31. avgusta 1995, koji do tada nisu bili poznati;
– drugo, Komisija je izvršila rekonstrukciju događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995. i time, na osnovu vlastitih istraživanja, cjelovitije sagledala navedene događaje i, s tim u vezi, utvrdila:
– da je u periodu od 10. – 19. jula 1995. “likvidirano više hiljada Bošnjaka, na način koji predstavlja teška kršenja međunarodnog humanitarnog prava”, uključujući i genocid (“Komisija je preuzela historijski kontekst i činjenično stanje sadržano u Presudi ’Tužilac protiv Radislava Krstića’, kojom je optuženo lice u drugostepenom postupku osuđeno od strane Haškog tribunala, za ‘pomaganje i podržavanje genocida’ počinjenog u Srebrenici”)
– rekonstruisala i utvrdila učešće vojnih i policijskih jedinica u genocidu, uključujući i specijalne jedinice MUP-a Republike Srpske (tako je, primjera radi, 13. jula 1995, “u jutarnjim satima na širem prostoru sela Pobuđe između putne komunikacije Bratunac-Konjević Polje-Nova Kasaba blokirano oko 8.000 ljudi. U toku dana, 13. jula, oko 17,30 zarobljeno je najmanje 6.000 muškaraca, koji su raspoređeni na nekoliko lokacija …U zoni odgovornosti 1. zvorničke brigade 15. jula 1995. bilo je ogromnih problema sa ukopavanjem, strijeljanjem i čuvanjem zavorenika, ’koje tek treba strijeljati’. Dragan Obrenović, je znao da se radi operacija ubijanja, te su drugi oficiri odvodili ljude ’gdje oni hoće’. Pri tome nisu zapisivali ništa što se odnosilo na aktivnosti ’oko operacije ubijanja’, dajući smjernice da se o tome ne govori preko radija” …);
– utvrdila da je izvršilac “preduzeo mjere prikrivanja zločina premještanjem tjela”;
– “otkrila 32 nove – do sada nepoznate lokacije masovnih grobnica, od kojih su 4 primarne. Informacije o tim grobnicama dostavili su isključivo izvori iz Republike srpske (organi Vlade i svjedoci na terenu) i prvi put su dobivene na takav način”. Na osnovu tih informacija, Federalna komisija za nestala lica izvršila je iskopavanja na tri lokacije, od kojih su se dvije odnosile na Srebrenicu. U Sandićima je, primjera radi, ekshumirano 17 tijela žrtava genocida iz primarne grobnice;[7]
Komisija je, na osnovu brojnih izvora, utvrdila broj i identitet žrtava – 8.742 lica – žrtve (za 7.108 imena “datumi nestanka ili smrti su unutar razdoblja od 10. do 19. jula 1995, uključujući 10. i 19. juli 1995”, za 698 imena “najmanje jedan datum nestanka je van perioda od 10. do 19. jula, s tim što je taj datum unutar jula 1995”, te 936 lica, za koje je “najmanje jedan datum nestanka unutar predmetnog perioda, od 10. do 19. jula 1995, a ostali su van jula 1995”).[8]
U cilju utvrđivanja broja i identiteta žrtava, Komisija je kreirala Bazu podataka, u koju su uneseni podaci za preko 150.000 imena. Iz tih podataka ustanovljeno je da se 13.569 različitih imena pojavljuju u izvorima. Konstatovan je i određeni broj duplih unosa, kao i lica koja su navedena kao nestala, ali nisu potpadala pod mandat Komisije, što je prezentovano u uporednim spiskovima.[9]
Vlada Republike Srpske je u cjelosti prihvatila izvještaje Komisije za Srebrenicu i sve njene preporuke, čime je Republika Srpska priznala (“…. Prihvatanje i suočavanje sa činjenicom da su neki pripadnici srpskog naroda počinili zločin u Srebrenici u julu 1995. godine…”) svoju odgovornost za planiranje i namjernu likvidaciju Bošnjaka. Navedene izvještaje Vlada Republike Srpske je dostavila Komisiji za ljudska prava pri Ustavnom sudu BiH, Visokom predstavniku, Paddy Ashdownu, i predsjedniku Republike Srpske.[10]
Nakon što je proučila izvještaje Komisije za Srebrenicu, Komisija za ljudska prava ih je prihvatila i pozitivno ocijenila, te, pored ostalog, konstatovala da je riječ o “dokumentu od historijskog značaja od kojeg će imati koristi buduće generacije.”[11]
Predsjednik Republike Srpske, Dragan Čavić je, nakon objavljivanja prvog izvještaja Komisije za Srebrenicu (11. juli 2004.) u svom javnom televizijskom nastupu, pozivajući se na nalaze Komisije, u ime rukovodstva Republike Srpske, upoznao javnost sa obimom zločina i javno se izvinuo i priznao izvršene zločine.[12] OHR je pohvalio rad Komisije za Srebrenicu.[13]
Vlada Republike Srpske je, u skladu sa preporukama Komisije za Srebrenicu (a posebno preporuku po kojoj, “organi vlasti treba da preispitaju angažman lica zaposlenih u državnim organima, institucijama, kao i javnim službama, a koji su osumnjičeni za ratne zločine”) i zahtjevima Visokog predstavnika, Paddya Ashdowna (pismima od 16. decembra 2004. i 7. januara 2005.) nastavila sa istraživanjem događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995. Vlada je 12. januara formirala Radnu grupu za sprovođenje zaključaka iz konačnog Izvještaja Komisije za Srebrenicu i utvrdila njen sastav i zadatak, kao i rok realizacije.[14]
I u istraživanjima navedene radne grupe imao sam veoma aktivnu, značajnu i zapaženu ulogu, kao član te grupe (Radna grupa se sastojala od 7 članova, od kojih su 6 članova bili Srbi), te predsjedavajući Istražne podgrupe.
Zadatak Radne grupe je bio “da, na bazi Izvještaja / Komisije za Srebrenicu – prim. S. Č./ i njihovih aneksa pregleda, analizira i evidentira sve podatke o licima koja se u njemu pominju, a posebno za ona koja su zaposlena u bezbjednosnim struktirama Republike Srpske i Bosne i Hercegovine (Vojci Republike Srpske, Ministarstvo odbrane RS, Ministarstvo odbrane BiH, Ministarstvo sigurnosti BiH, OSA, SIPA i DGS”.[15]
Radna grupa je, kao i Komisija za Srebrenicu, postigla izuzetno značajne rezultate:
- prvo, utvrdila je broj i identitet “pripadnika/učesnika događaja u i oko Srebrenice od 10.-19. jula 1995. godine”, odnosno pripadnika/učesnika u izvršenom zločinu genocida. Radi se o broju od preko 25.000 lica, uključujući “i lica koja su lično odgovorna za konkretne događaje u i oko Srebrenice, uključujući i naredbodavce i neposredne izvršioce”;
- drugo, utvrdila je strukturu pripadnika/učesnika u izvršenju zločina, u kojoj su, pored pripadnika/učesnika Vojske Republike Srpske i Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srpske, učestvovale i jedinice Vojske Jugoslavije, jedinice Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srbije (“Škorpioni”, pod komandom Slobodana Medića, i druge, uključujući i pripadnike Službe državne bezbjednosti pod komandom Vasilija Mijovića), mješovita četa združenih snaga MUP-a “Republike srpske krajine”, “Republike Srpske” i Republikie Srbije, zatim druge jedinice iz Srbije, te dobrovoljci, posebno iz Grčke, itd., itd.[16]
- treće, utvrdila je broj lica koja su se marta 2005. nalazila na vodećim pozicijama u organima vlasti Bosne i Hercegovine, entiteta i opština (SIP-i, OSA-i, DGS, Ministarstvo odbrane Bosne i Hercegovine, Ministarstvo odbrane Republike Srpske, MUP-u Republike Srpske, sudskoj policiji, sudovima za prekršaje, opštine i dr.), a koja su bila učesnici događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995. Radi se o broju od 892 lica.[17]
[1] BOSNA I HERCEGOVINA, REPUBLIKA SRPSKA, VLADA REPUBLIKE SRPSKE, Komisija za istraživanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995, DOGAĐAJI U I OKO SREBRENICE OD 10. DO 19. JULA 1995, Banja Luka juni 2004, str. 2-3.
[2] Isto, str. 3. Odluka Doma za ljudska prava od 3. marta 2003. “preuzela je i neke veoma važne komponente (historijski kontekst i same činjenice koje se odnose na događaje u i oko Srebrenice), sadržane u prvostepenoj presudi Haškog tribunala ’Tužilac protiv Radislava Krstića’” (Isto).
[3] Isto, str. 2.
[4] Isto, str. 3-4.
[5] Isto, str. 4.
[6] Isto, str. 2, 5 i 26.
[7] Isto, str. 7 – 40.
[8] BOSNA I HERCEGOVINA, REPUBLIKA SRPSKA, VLADA REPUBLIKE SRPSKE, Komisija za istraživanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995, DODATAK IZVJEŠTAJU OD 11. JUNA 2004. O DOGAĐAJIMA U I OKO SREBRENICEOD 10. DO 19. JULA 1995, Banja Luka, 15. oktobar 2004, str. 3-35.
[9] BOSNA I HERCEGOVINA, REPUBLIKA SRPSKA, VLADA REPUBLIKE SRPSKE, Komisija za istraživanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995, DOGAĐAJI U I OKO SREBRENICE OD 10. DO 19. JULA 1995, Banja Luka, juni 2004, str. 40-41.
[10] Isto, str. 41; Human Rights Commission within the Constitutional Court of Bosna and Herzegovina, Jakob Möller, President of the Commission – Lord Paddy Ashdown, High Representative, The Office of the Representative; Ambassador Bernard Fassier, Senior Deputy High Representative; Ambassador Douglas Davidson, Head Mission, Organisation for Security and Cooperation in Europe, Mission to Bosnia and Herzegovina; Ambassador Jan Kubis, Secretary General, Organisation for Security and Cooperation in Europe, Vienna; H. E. Prime Ministar Dragan Mikerević, 8. novembar 2004.
[11] Isto.
[12] BOSNA I HERCEGOVINA, REPUBLIKA SRPSKA, VLADA REPUBLIKE SRPSKE, Komisija za istraživanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995, DOGAĐAJI U I OKO SREBRENICE OD 10. DO 19. JULA 1995, Banja Luka juni 2004, str. 41; Isto, str. 41; Human Rights Commission within the Constitutional Court of Bosna and Herzegovina, Jakob Möller, President of the Commission – Lord Paddy Ashdown, High Representative, The Office of the Representative; Ambassador Bernard Fassier, Senior Deputy High Representative; Ambassador Douglas Davidson, Head Mission, Organisation for Security and Cooperation in Europe, Mission to Bosnia and Herzegovina; Ambassador Jan Kubis, Secretary General, Organisation for Security and Cooperation in Europe, Vienna; H. E. Prime Ministar Dragan Mikerević, 8. novembar 2004; Lara J. Nettlfield-S. E. Wagner, SREBRENICA NAKON GENOCIDA, Institut za istoriju, Sarajevo, 2015, str. 122, 253255, 260-271 i 286. Javno priznanje i izvinjenje Dragana Čavića, odnosno Republike Srpske, u cjelosti glasi: “Nakon svega ovoga, najprije kao čovjek i Srbin, pa onda kao otac, brat i sin, a tek onda kao predsjednik Republike Srpske moram reći da je ovih 9 dana jula srebreničke tragedije crna stranica istorije srpskog naroda! Učesnici ovog zločina ne mogu se opravdati nikome i ni sa čim. Onaj ko je činio ovakav zločin, i pri tome se možda pozivao na narod kome pripada po imenu i prezimenu, činio je zločin i prema vlastitom narodu.
Onaj koji se možda pozvao na Boga čineći zločin, očekujući od Svevišnjeg blagoslov, činio je zločin protiv Boga u koga vjeruje. Onaj ko je činio ovakav zločin zbog osvete, osvetio se vlastitom narodu.
Čuveni srpski vojskovođa iz Prvog svjetskog rata, vojvoda Živojin Mišić je rekao: ’U ratu se lako gubi glava i lako se gubi obraz’. Preko 20 hiljada Srba izgubilo je život u posljednjem ratu časno se boreći za svoj narod i Republiku Srpsku.
Oni koji su u ratu čineći nedjela izgubili obraz ne mogu očekivati da zbog njih cijeli srpski narod ostane bez obraza. Ko je od Srba u ratu izgubio obraz, sami moramo utvrditi. To će osnažiti naš zahtjev drugima koji su u ratu činili zločin nad Srbima, da istinom osude počinioca zločina iz svog naroda.
Umjesto traženja ravnoteže u počinjenim zločinima vrijeme je da se svi u BiH okrenemo traženju ravnoteže pravde prema počiniocima zločina.
Istina, ma kako teška bila, mora se ustanoviti, jer ako je sami ne utvrdimo, istinu će nam ukazivati i utvrđivati drugi.
Izvještaj Komisije za utvrđivanje istine o događajima u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995. godine početak je na teškom i po sve nas vjerovatno ponekad poraznom putu saznavanja istine. Na relevantnim državnim organima i institucijama jeste da procesuiraju ove i ovakve rezultate rada Komisije, a na nama svima je da nastavimo hod ka istini. Jedino tako možemo izbjeći da nam se u budućnosti djeca između sebe mrze samo zato što su Hrvati, Bošnjaci ili Srbi. Krivica ne može biti generalna ili kolektivna. Krivci uvijek imaju ime i prezime i ne sudi im se zato što pripadaju ili predstavljaju jedan narod, već zbog onoga što su učinili. Na istorijskom smo ispitu svi mi u BiH, kao i države iz našeg okruženja, jesmo li smogli snage da prekinemo začarani krug gdje žrtva danas postaje zločinac sutra, a mržnja danas postaje osveta sutra.
Dejtonski mirovni sporazum dao je okvire za Bosnu i Hercegovinu u kojoj sva tri konstitutivna naroda i nacionalne manjine mogu ispoljiti svoj identitet tako da ne ugrožavaju jedni druge. Uz poštovanje Dejtonskog mirovnog sporazuma, na svakom od naroda je sada da se izbori za svoj korak do istine, na prvom mjestu suočavanjem sa vlastitim grešnicima.
Ne mogu znati da li će srodnicima postradalih Bošnjaka koji su žrtve ratnih zlodjela počinjenih od strane Srba, ovo moje obraćanje značiti bilo kakvo olakšanje. Razumijem i suosjećam bol onih koji još uvijek traže svoje najbliže. Svi imaju pravo na pravdu. A vjerovaće u pravdu ako saznaju istinu o sudbini svojih najbližih, i ako budu kažnjeni oni koji su počinili zlodjela.
Kao predsjednik Republike Srpske, Srbin, građanin Republike Srpske i Bosne i Hercegovine i otac dvoje djece koja svoju budućnost vide ovdje, pozivam svakog pojedinca, bez obzira na nacionalnu, vjersku, partijsku ili neku drugu pripadnost da istinom i poštovanjem pomogne da nam istorija počne da biva hronika humanosti i preporoda, a ne sukoba i destrukcije.
Hvala vam” (L. J. Nettelfield-S. E. Wagner, nav. dj., str. 255).
[13] Isto, str. 41; Human Rights Commission within the Constitutional Court of Bosna and Herzegovina, Jakob Möller, President of the Commission – Lord Paddy Ashdown, High Representative, The Office of the Representative; Ambassador Bernard Fassier, Senior Deputy High Representative; Ambassador Douglas Davidson, Head Mission, Organisation for Security and Cooperation in Europe, Mission to Bosnia and Herzegovina; Ambassador Jan Kubis, Secretary General, Organisation for Security and Cooperation in Europe, Vienna; H. E. Prime Ministar Dragan Mikerević, 8. novembar 2004.
[14] REPUBLIKA SRPSKA, VLADA, Radna grupa za sprovođenje zaključaka iz konačnog Izvještaja Komisije za Srebrenicu, IZVJEŠTAJ za sprovođenje zaključaka iz konačnog Izvještaja Komisije za Srebrenicu, Banja Luka, 30. mart 2005, str. 3-4.
[15] Isto, str. 5.
[16] REPUBLIKA SRPSKA, VLADA, Radna grupa za sprovođenje zaključaka iz konačnog Izvještaja Komisije za Srebrenicu, DOPUNA IZVJEŠTAJA OD 30. MARTA 2005, Banja Luka, 30. septembar 2005, str. 3-18.
[17] REPUBLIKA SRPSKA, VLADA, Radna grupa za sprovođenje zaključaka iz konačnog Izvještaja Komisije za Srebrenicu, IZVJEŠTAJ za sprovođenje zaključaka iz konačnog Izvještaja Komisije za Srebrenicu, Banja Luka, 30. mart 2005, str. 17-20.
