Sa aspekta međunarodnog humanitarnog prava, Dejtonski sporazum nije nikad ni mogao biti usvojen niti potpisan
U kontekstu godišnjice od potpisivanja Dejtonskog sporazuma neophodno je ukazati na nastanak paradržavne (nelegitimne) tvorevine Republike Srpske. Na teritoriji Republike Bosne i Hercegovine su 1991, u skladu sa srpskim velikodržavnim projektom “svi Srbi u jednoj državi”, uspostavljeni nelegalni srpski organi vlasti i formirane srpske teritorijalne cjeline, zatim ilegalna “Skupština srpskog naroda u BiH”, koja je do donošenja Dejtonskog ustava donosila i usvajala odluke genocidnog karaktera kojima su nacionalističke velikosrpske ideje uobličavane u normativnim odredbama. Na taj način došlo je do ustavnog razvoja paradržavne tvorevine Republike Srpske, unitarne tvorevine sa suverenitetom jednog naroda. Ozakonjena je vladavina srpskog naroda u Bosni i Hercegovini i stvoren pravni okvir za nacionalnu državu Srba, što je u skladu sa velikosrpskom ideologijom i politikom “svi Srbi u jednoj državi”. Praktično, došlo je do uništavanja svega što nije imalo obilježje srpskog i istovremeno osnivanja srpske paradržavne tvorevine. Savezna republika Jugoslavija (Srbija i Crna Gora) 9. januara 1992. formirala je tzv. Srpsku republiku Bosnu i Hercegovinu, koja je 12. augusta iste godine preimenovana u “Republiku Srpsku”. Zapadne sile su Dejtonskim sporazumom nagradile i etablirale “nacionalističke teritorijalne politike, politike koje neprestano, i u postratnom dobu, reproduciraju maligne konflikte oko etničkih teritorija”, te priznale srpska teritorijalna osvajanja (“legitimnost ratnih ideologija i politika”), poklanjajući “krvnicima zemlju prekrivenu masovnim grobnicama”, institucionalizirale genocid i legalizovale postojanje entiteta Republika Srpska, čime je jedan de facto ilegalni režim transformisan u legalni element ustavne “države” pod imenom “Republika Srpska”.
Riječ je o pravnom nasljedniku fašističkog režima, pod čijim okriljem su počinjeni najteži oblici zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava, uključujući i genocid nad Bošnjacima. Na taj način je Opći okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovini (Dejtonski sporazum), odnosno njegov Aneks 4, koji predstavlja Ustav Bosne i Hercegovine, postao, pored brojnih nedostataka, ugovor koji je sam sebi kontradiktoran, jer osnovna načela koja propagira su, između ostalog, teritorijalni integritet, zaštita ljudskih prava i sloboda, sprečavanje genocida i drugih oblika zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava. S tim u vezi, postavlja se pitanje kako je moguće da Dejtonski sporazum zabranjuje genocid i druge oblike zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava, ako je upravo taj sporazum legalizovao paradržavnu tvorevinu Republiku Srpsku koja je nastala na osnovama agresorskog rata i zločina genocida? Usvajanjem i verifikacijom Dejtonskog mirovnog sporazuma došlo je do nestanka Republike Bosne i Hercegovine i njenog teritorijalnog integriteta. Dejtonskim sporazumom je, nažalost, i žrtva agresije i zločina genocida prihvatila podjelu Republike Bosne i Hercegovine i legalizovala i faktički legitimirala rezultate zločina protiv mira i zločina genocida. Naravno, ovo se nije moglo ostvariti pravnim putem, koji razlikuje zločinca i žrtvu genocida, nego u domenu dogovora u kojem su automatski zločinac i žrtva genocida pravno izjednačeni i u kojem žrtva genocida, i samim pristajanjem na dogovor, amnestira zločinca. Sa aspekta međunarodnog humanitarnog prava, Dejtonski sporazum nije nikad ni mogao biti usvojen niti potpisan. Opći okvirni sporazum se, “zbog nedostatka međunarodnopravnog subjektiviteta jedne ugovorne strane” i “osnovane sumnje da je povrijeđen princip dobrovoljnosti ugovaranja”, “ne može smatrati pravno valjanim niti se njegova valjanost protokom vremena može nadoknaditi”. Bečka konvencija, koja pravno reguliše međunarodne ugovore (kakav je i sam Dejtonski sporazum), isključuje mogućnost da atributi suverenosti budu predmet međudržavnih ugovora (član 46); ugovore donesene pod pritiskom smatra ništavnim (članovi 51 i 52), pa i one naizgled dobrovoljne ako su rezultat nelegitimne volje pregovarača ukoliko su pregovarali o onome za što po vlastitom ustavu nemaju mandat (član 49). Očigledno je da je pravna osnova zanemarena kada je u pitanju Dejtonski sporazum, jer se radi o političkom dogovoru, odustajanjem od pravnog u korist dogovornog pristupa.
Institut za istraživanje genocida Kanada
Izvori naučnih saznanja:
1. Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu
2. Institut za istraživanje genocida, Kanada
3. Međunarodni krivični tribunal za područije bivše Jugoslavije
4. Međunarodni sud pravde